نگرشى ديگر به فناورى اطلاعات

امروزه با پيشرفت علوم و افزايش دانش بشرى، شاخه هايى از علم به تاريخ سپرده مى شود و شاخه هاى جديدى به دنيا مى آيند. بشر، علم را براى غلبه بر مشكلات زندگى، كاهش هزينه و وقت مصرفى و دستيابى به آرامش بيشتر به كار مى گيرد. تكنولوژى (فناورى)، ابزار و روشى است كه از علم به وجود مى آيد. به عبارت ديگر تكنولوژى يك راه حل براى حل مشكلات است (Problem Solving). شايد بتوان گفت امروزه كارآمدترين تكنولوژى، تكنولوژى اطلاعات است كه در نتيجه نياز بشر به بهره بردارى از اطلاعات به وجود آمده است. ابزارهايى مانند تلفن، خطوط مورس و. . . تكنولوژى هايى بودند كه انسان براى برقرارى ارتباط به وجود آورد. اما نياز به اطلاعات، فقط در انتقال اطلاعات خلاصه نمى شد، بلكه انسان نياز داشت كه اين اطلاعات را ذخيره و تجزيه و تحليل كند. قرن گذشته قرنى بود كه پيشرفت هاى زيادى در اين زمينه حاصل شد. تولد ابزارهاى محاسبه گر و سرانجام كامپيوتر، بارزترين اين پيشرفت ها بود.
اكنون بر خلاف دو دهه پيش كامپيوتر از حالت يك ابزار تخصصى با كاربردهاى خاص و منحصر به طبقه اى خاص، درآمده و تبديل به يك وسيله عمومى با كاربردهاى زياد شده است كه در منازل، ادارات، شركت ها، صنايع و. . . حضور موثرى دارد. فرصتى كه اين حجم زياد اطلاعات ديجيتالى ذخيره شده در كامپيوترها و حضور كامپيوتر در همه جا به بشر مى دهد استفاده سريع و ارزان از اطلاعات براى تصميم گيرى ها است. بروز مشكلات زندگى صنعتى از يك سو و تمايل شديد انسان به كاهش هزينه و وقت مصرفى در كارها از سوى ديگر باعث شد كه دانشمندان براى يافتن راه حل هاى مناسب به فكر استفاده از اين اطلاعات بيفتند. امروزه، اطلاعات در همه حوزه هاى زندگى بشرى به كمك بشر آمده است. اقتصاد، علم، آموزش، مديريت، شهرنشينى، فضانوردى، بهداشت، ارتباطات اجتماعى و. . . نمونه هايى از آن هستند كه مى توان در فضاى آن تحقيق، گفت وگو و تجارت كرد حتى آموزش داد و محيط را كنترل و از آن اطلاعات جديد دريافت كرد، اطلاعات را ذخيره كرد، محاسبات پيچيده و شرايط مجازى را مدل كرد و. . . با كمك ابزارهاى ديجيتالى مى توان كارهاى مختلف انسان را خودكار كرد، مى توان براى آينده تصميم هاى صحيح گرفت، مى توان به علوم ديگر كمك كرد، مى توان اطلاعات را به نقاط ديگر منتقل كرد و از نقاط دوردست اطلاعات دريافت كرد، مى توان انتخابات برگزار كرد، مى توان ديگران را در اطلاعات سهيم كرد و. . . . همه اين خدمات در سايه حضور اطلاعات به اشكال مختلف به وجود آمده است. فناورى اطلاعات، ابزارى است كه جمع آورى، پردازش، ذخيره و انتقال اطلاعات ، و در يك كلام هر آنچه كه به اطلاعات (Information) مربوط مى شود را به بهترين شكل و با كمترين هزينه ممكن مى سازد.
يكى از مهمترين اين ابزارها، شبكه هاى كامپيوترى هستند. در سايه اين شبكه ها (كه امكان برقرارى ارتباط و انتقال اطلاعات را فراهم مى سازد) ابزارهاى مناسب و گسترده اى به نام خدمات الكترونيكى به وجود آمده اند كه زندگى بشر را به شدت تحت تاثير خود قرار داده است. به عنوان مثال فرض كنيد يك شركت تجارى قصد دارد طى ۱۰ سال به سود خالص مشخصى برسد. يك متخصص IT ابتدا به تحليل و آناليز شرايط اين شركت مى پردازد و با توجه به شرايط بازار و اهداف مديريت شركت، به شكل راهبردى (Strategic) برنامه ريزى كرده و در طول اجراى برنامه به شكل راهبردى پروژه را مديريت مى كند. براى پياده سازى برنامه تدوين شده، نيازها (reguirements) را تعيين مى كند و با استفاده از روش هاى بهينه، اقدام به پياده سازى سخت افزارى و نرم افزارى برنامه مى كند. مثلا يك شبكه بين قسمت هاى مختلف طراحى مى كند كه اطلاعات قسمت هاى مختلف را به سرعت جمع آورى و پردازش كند. اطلاعات بازار را جمع آورى كند و معاملات شركت را به صورت الكترونيكى انجام دهد و از حجم بوروكراسى بكاهد. با مدل كردن شركت در كامپيوتر، شرايط شركت را به طور مرتب كنترل كند و در عين حال مراقب باشد كه اطلاعات محرمانه و متن مذاكرات و قراردادهاى الكترونيكى در شبكه محرمانه باقى بماند. اين مراحل همه در اثر گسترش علوم كامپيوتر، مديريت و اقتصاد به شركت تجارى كمك مى كند كه سود بيشتر و پيشرفت بهترى داشته باشد. براى پياده سازى اين مراحل، فناورى اطلاعات، خدمات الكترونيكى (e-services) را پيشنهاد مى دهد. خدماتى مانند تجارت الكترونيكى، سيستم هاى تصميم يار و. . . به عنوان مثال ديگر فرض كنيد زلزله اى در بم رخ داده و قرار است امكانات به سرعت به بم منتقل شود. احتمال بروز ترافيك زياد است. مى توان يك سيستم كنترلى الكترونيكى يا ديجيتالى در جاده ها نصب كرد كه وضعيت جاده ها را خودكار به مركز مخابره كرده و كامپيوتر مركزى با استفاده از الگوريتم هاى بهينه سازى (Optimization) مناسب ترين مسير را براى محموله هاى بعدى معرفى كند.
به مانند هر پديده ديگر، فناورى اطلاعات در ايران و فضاى اجتماعى جامعه ايرانى، مانند موج وارد شده و فضاى ايران را تحت تاثير قرار داده است. استفاده برخى از كشورهاى جهان سوم از IT و پيشرفت هاى چشمگير اين كشورها از يك سو و نفوذ شبكه هاى اينترنتى و اطلاع رسانى به داخل مرزهاى ايران در شكل گيرى اين موج موثر بوده است. اين موج بسيارى از مفاهيم را دستخوش تغيير كرده است. مفاهيمى مانند بانكدارى، تجارت، ارتباطات و گفت وگوهاى انسانى، ادبيات الكترونيكى و حكومتدارى. تاثير وبلاگ ها و سايت هاى خبرى امروز كمتر مورد ترديد قرار مى گيرد و كارايى شبكه هاى ارتباطى (مانند موبايل)، تجارت و آموزش الكترونيكى گوياى حضور گسترده IT در ايران است.